Muallif: Kapanşahin, Muhittin

Annotatsiya: Turk tarixida saljuqiylarning nafaqat muhim siyosiy kuch sifatida maydonga chiqishlari, balki islomni qabul qilishlari, keyinchalik oʻz dinlarining nufuzli himoyachilari va homiylari sifatida namoyon boʻlishlari eʼtiborga molik hodisadir. Saljuq beyning oʻlimidan soʻng, paydo boʻlgan knyazlikdagi rahbarlik masʼuliyati uning oʻgʻillari Chagʻri va Tugʻrulga tushdi. Saljuqiylar hukmronligining ushbu poydevor bosqichida uchta yirik mintaqaviy kuchlar - Somoniylar, G'aznaviylar va Qoraxoniylar ishtirokidagi geosiyosiy va strategik dinamika ayniqsa samarali bo'ldi. Saljuqiylar yetakchilari bu davlatlar bilan munosabatlarni davrning oʻzgaruvchan geosiyosiy va geostrategik voqeliklariga muvofiq ravishda ittifoqchilik va qarama-qarshilik oʻrtasida almashib yoʻlga qoʻyganlar. Sulton Tug'rulning yigirma uch yillik hukmronligi saljuqiy hokimiyatini yanada mustahkamladi va Abbosiylar xalifaligi va kengroq sunniy islom dunyosi ustidan himoya rolini o'z zimmasiga olishi bilan yakunlandi. Ayni paytda oʻgʻuz va turkman guruhlarining gʻarbga bostirib kirishlari ularni Anadolu bilan aloqalarini kuchaytirib, bir qator harbiy yurishlar orqali uning geografiyasi bilan tanishtirdi. Saljuqiylar saltanatining yetakchisi sifatida Tug‘rul Beydan o‘rin egallagan Sulton Alp Arslon turk va jahon tarixini tubdan o‘zgartiradigan bir qator muhim voqealarni boshlab berdi. Ular orasida Ani qal'asini egallash va Manzikert (Malazgirt) jangida hal qiluvchi g'alabaga erishilgani diqqatga sazovordir. Alp Arslon hukmronligi nisbatan qisqa boʻlsa-da, u sharqda ham, gʻarbda ham salmoqli harbiy muvaffaqiyatlarga erishdi. Bu g'alabalar saljuqiylarga ajdodlari ilgari migratsiya fazalarida ko'chirilgan hududlar ustidan nazoratni o'rnatishga imkon berdi. Alp Arslonning Turkistonga qilgan yurishlari saljuqiylarning musulmon turk dunyosining yetakchisi sifatidagi mavqeini mustahkamlabgina qolmay, balki uning o‘limi bilan yakuniga yetib, tarixiy rivoyatda shahid bo‘ldi. Ushbu tadqiqot Saljuqiylar imperiyasining sharqiy siyosatini uning siyosiy aloqalari, xususan, Sulton Alp Arslonning Turkiston yurishlari va ularning mintaqaga kengroq ta'siriga qaratgan holda o'rganishni maqsad qilgan.

Kalit so'zlar: Saljuqiylar, Turkiston, Alp Arslon, Qoraxoniylar, Boshqaruv

Jurnaldagi sahifalar: 14 - 25