Muallif: Xalilov, Alisher Abdumannonovich
Annotatsiya: So‘nggi yillarda sun’iy intellekt (SI) texnologiyalarining jadal rivojlanishi turli sohalarda tub o‘zgarishlarga sabab bo‘ldi. Jumladan, demografik siyosat sohasida ham SI texnologiyalarining qo‘llanilishi tobora kengayib bormoqda. Mazkur maqolada sun’iy intellekt texnologiyalarining demografik siyosatga ta’siri, bu sohadagi innovatsion yondashuvlar, ularning ijtimoiy va axloqiy oqibatlari, shuningdek, ushbu texnologiyalarni boshqarishdagi asosiy muammolar va ularni hal etish yo‘llari tahlil qilinadi.Demografik siyosat – bu davlat tomonidan aholining soni, tarkibi, joylashuvi va ijtimoiy tarkibiga ta’sir etish orqali uzoq muddatli ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni boshqarish vositasi hisoblanadi. An’anaviy usullarda bu siyosat aholining statistik tahliliga, so‘rovnomalar va aholini ro‘yxatga olishga asoslangan bo‘lsa, bugungi kunda SI vositalari orqali katta hajmdagi ma’lumotlar real vaqt rejimida tahlil qilinib, yanada aniq, moslashuvchan va individual yondashuv asosida siyosiy qarorlar qabul qilinmoqda. Masalan, SI yordamida aholi migratsiyasi, tug‘ilish ko‘rsatkichlari, sog‘liqni saqlash holati, mehnat bozori ehtiyojlari, ta’limga bo‘lgan talablar kabi ko‘plab omillarni prognoz qilish mumkin bo‘lib qoldi. Biroq ushbu texnologik yutuqlar bilan bir qatorda, bir qator axloqiy, huquqiy va ijtimoiy muammolar ham yuzaga chiqmoqda. Avvalo, SI tizimlarining qaror qabul qilishda qanday algoritmlarga tayanganligi, bu algoritmlarda mavjud bo‘lgan bias (tendentlik) va noxolislik muammolari, ayrim ijtimoiy guruhlarning huquqlarini cheklashi mumkin. Demografik siyosatda SI’dan foydalanish orqali ba’zan inson huquqlariga zid tarzda majburiy tartiblar, nazorat tizimlari joriy etilishi xavfi paydo bo‘lmoqda. Masalan, ayrim davlatlarda aholi tug‘ilish sonini SI orqali boshqarishga urinishlar, inson tanlash erkinligiga tajovuz sifatida baholanmoqda.Shuningdek, axborot maxfiyligi masalasi ham jiddiy muammo bo‘lib qolmoqda. SI tizimlari ishlashida katta hajmdagi shaxsiy va biometriya ma’lumotlari yig‘iladi, bu esa aholi orasida ishonchsizlikni kuchaytirishi mumkin. Ma’lumotlar noto‘g‘ri qo‘llanilganda yoki himoya darajasi yetarli bo‘lmaganda, bu axborotlar tashqi kuchlar yoki tijorat tashkilotlari tomonidan suiiste’mol qilinishi ehtimoli mavjud. Ushbu maqolada sun’iy intellekt (SI) texnologiyalarining demografik siyosatga ko‘rsatayotgan ta’siri tahlil qilinadi. Xususan, SI vositalarining aholining sog‘lig‘i, tug‘ilish darajasi, migratsiya jarayonlari va aholini ro‘yxatga olishdagi qo‘llanilishi orqali siyosiy qarorlar qabul qilish jarayoniga qanday ta’sir ko‘rsatayotgani o‘rganiladi. Bunda yuzaga kelayotgan axloqiy muammolar – shaxsiy ma’lumotlarning maxfiyligi, algoritmik kamsitish xavfi, ijtimoiy tengsizlikni kuchaytirish ehtimoli – alohida e’tiborga olinadi. Tadqiqot davomida mazkur muammolarni bartaraf etish yo‘llari, jumladan, SI’ni ishlab chiqish va joriy etishda etik me’yorlar, qonunchilik va jamoatchilik nazoratining o‘rni yoritiladi. Maqola sun’iy intellektdan demografik siyosatda foydalanishning ijobiy imkoniyatlarini aks ettirgan holda, ehtiyotkorlik tamoyiliga asoslangan yondashuvni taklif etadi.
Kalit so'zlar: Sun’iy intellekt (SI), demografik siyosat, axloqiy muammolar, algoritmik kamsitish, ma’lumotlar maxfiyligi, inson huquqlari, migratsiya, tug‘ilish darajasi, raqamli boshqaruv, etik me’yorlar, ijtimoiy tengsizlik, ma’lumotlar xavfsizligi, siyosiy qaror qabul qilish, avtomatlashtirilgan tizimlar, nazorat mexanizmlari.
Jurnaldagi sahifalar: 344 - 352
