Muallif: Ökmen, Yunus Emre

Annotatsiya: XI asr turk-islom tafakkurining asosiy asarlaridan biri bo‘lgan “Qutadgu bilig”ni nafaqat siyosiy fazilatlar yoki boshqaruv falsafasi matni, balki muloqot etikasi sifatida ham baholash mumkin. Yusuf Has Hacip ham shaxsiy fazilatni, ham jamoat tartibini ta'minlash uchun "nutq"dan qanday foydalanish kerakligi haqida boy mazmunni taqdim etadi. Shu nuqtai nazardan ushbu tadqiqotda Yusuf Xos Hojip falsafiy tafakkuridagi “muloqot”ning o‘rni, nutqning axloqiy jihati, to‘g‘ri ma’lumot, elchilik va xabar yetkazish, hukmdor va xalq o‘rtasidagi munosabat, jamiyatni tarbiyalashda muloqotning o‘rni kabi masalalarga e’tibor qaratib, muloqot nuqtai nazaridan tahlillar taklif etiladi. “Qutadgu bilig”dagi tanlangan juftliklar asosida ilk turkiy xalqlarning bilimlarni uzatish, og‘zaki manipulyatsiya va jamoat tartibini o‘rnatish amaliyotlarini ochib berishni maqsad qilgan. Shu bilan birga, ushbu muloqotni tushunishning bugungi ommaviy axborot vositalari etikasi va jamoatchilik bilan muloqot tamoyillari bilan o'xshash tomonlarini qiyosiy yondashuv bilan hal qilish kerak. Shu nuqtai nazardan, Yusuf Xos Hojipning falsafiy merosi nafaqat tarix nuqtai nazaridan, balki zamonaviy aloqa nazariyalari nuqtai nazaridan ham qayta talqin qilinishiga ochiqdir. Bugun kommunikatsiya va texnologiya asri ekanini hisobga oladigan bo‘lsak, ommaviy axborot vositalari va kommunikatsiya vositalarining zimmasida katta mas’uliyat borligi hammaga ma’lum va qabul qilinadi. Biroq, insonlar va jamiyatlar boshidan kechirgan jarohatlar oldida kundan-kunga to‘g‘ri ma’lumot, axloq va fazilatni yo‘qotayotgani inkor etib bo‘lmas haqiqatdir. Ayni paytda odamlar va jamiyatlar tabiat va asl madaniyatga tegishli bo'lgan an'anaviy matnlar, qadriyatlar va maslahatlarga muhtoj. Shu nuqtai nazardan, Kutadgu Bilig va muloqot etikasi, media etikasi an'anaviy matnlar va qadriyatlar orqali qayta ko'rib chiqilishi ko'zda tutilgan. Tadqiqot sifatli tadqiqot usulining texnikasini hisobga olgan holda olib borildi [1, s. 130]. Tadqiqot ma'lumotlari adabiyotlar va "Qutadgu bilig" nashrlaridan tarkibni tahlil qilish orqali olingan. Yildirim va Shimshekning fikricha, mavjud vaziyatni talqin qilish va tahlil qilish tavsifiy tahlildir. Ushbu tadqiqotda olingan ma'lumotlar aloqa etikasi va media etikasi nuqtai nazaridan talqin qilindi va uning tavsifiy tahlili taqdim etildi [1, s. 130]. Tadqiqot muammosi Yusuf Xos Hojipning “Qutadg‘u bilig” asarida so‘zlashuv san’ati va muloqot etikasining ahamiyati va cheklovlaridir. Ushbu muammoli sohani aniqlash orqali an'anaviy matnlarning muloqot etikasidagi o'rni va ahamiyatini ochib berish, nutq va muloqotning an'anaviy matnlarda qanchalik muhim o'rin egallashini ochib berishga qaratilgan.

Kalit so'zlar: Kutadgu Bilig, Yusufda Hâcip bor, Muloqot etikasi, Media etikasi...

Jurnaldagi sahifalar: 228 - 233