Muallif: Chutmatov, Jo’rabek

Annotatsiya: Mazkur maqola mamlakatimiz astronomiya tarixiga, xususan, Movarounnahr olimlarining bu boradagi faoliyatiga bag‘ishlangan. Muso al-Xorazmiy va Ahmad al-Fargʻoniy birinchi oʻzbek astronomlari boʻlib, ularning Iroq, Suriya va Misrdagi faoliyati ustuvor hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, mahalliy maktablar va ularning rivojlanishi monitoringi ham muhim ahamiyatga ega. Bu jarayonda hozirgi Surxondaryo viloyatida joylashgan Termiz va Chag‘oniyon viloyatlari alohida o‘rin tutadi. Xususan, Usturloba islom olamida paydo boʻlganidan taxminan 70 yil oʻtgach, Muhammad Hakim Termiziy (taxminan 820-932 yillar) orqali Termiz hududida qoʻllanila boshlandi. Soʻngra, 10-asr oxirida Ahmad Usturlobiy Chagʻoniyning Bagʻdoddagi rasadxonalardagi faoliyati ayniqsa diqqatga sazovor boʻlib, uning qoʻlyozmalari Turkiya, Hindiston, Damashq, Angliya va Parijda saqlanib qolgan. Ularni o‘rganish mamlakatimiz olimlari tarixi va hali yetarlicha o‘rganilmagan mahalliy astronomiya fanini o‘rganishga munosib hissa qo‘shishi shubhasiz. Termiz, umuman, Surxon vohasida faoliyat yuritayotgan astronomiya maktabi 1135-1146 yillarda Sayyid Abul-Qosim Majiddin Ali ibn Jafar davrida 10 yil ichida Termizda qurilgan rasadxona koʻrinishida oʻzining yuksak choʻqqisiga chiqdi. Adib Sobir Termiziy kabi mahalliy olimlar ham ushbu rasadxonada faoliyat yuritgan. Hoji Xalifa (1609-1657) Sayyid Jamoliddin Abu Jafar Husayn ibn Majd Ali ibn Ahmad Husayn at-Termiziyning astronomiyaga oid turkiy “Mazak al-usshak fiy ilm al-ofak” (Tatib ko‘ring) kitobi haqida ma’lumot beradi. havaskorlar ufq ilmida topadi.Bundan tashqari, Hoji Xalifaning “Haqqik al-irsad”dagi oʻlchov sxemalari haqida bergan baʼzi maʼlumotlari unda qayd etilgan kuzatishlar Termizda oʻtkazilgan yoki bu uzunlik va oʻlchovlar meʼyorlarga muvofiq boʻlganligini bildiradi. Termiz.Tadqiqotlar natijasida shuni aytish mumkinki, Surxon vohasi astronomik maktabi ham mamlakatimizda va islom olamida mavjud maktab darajasida shakllangan.

Kalit so'zlar: Damashq, Bag‘dod, Termiz, Chag‘anyon, Hakim Termiziy, Majiddin, Ahmad Sag‘oniy, rasadxona, astrolab.